Και τώρα που ξέρουμε ότι αξίζει, τι θα τον κάνουμε;

Στο κείμενο της προηγούμενης εβδομάδας, μιλήσαμε για την αξιολόγηση των σχολείων και των δασκάλων. Για το πόσο την φοβόμαστε επειδή πιστεύουμε πως σίγουρα κάποιοι θα «ρίξουν» κάποιους άλλους για να αναδειχθούν οι ίδιοι και τα σχολεία τους.

Ας πούμε όμως ότι με κάποιο μαγικό τρόπο τα καταφέρναμε να προχωρήσουμε με μια αξιολόγηση που θα έβρισκε την πολύ μεγάλη πλειοψηφία των εκπαιδευτικών και των γονέων σύμφωνη. Τι θα κάναμε μετά;

Αν ξέρουμε, π.χ., βάσει της αξιολόγησης ότι ένας δάσκαλος είναι εξαιρετικός, ποιο πρέπει να είναι το επόμενο βήμα; Να τον χτυπήσουμε ενθαρρυντικά στην πλάτη και να του πούμε ένα «μπράβο»; Βεβαίως ναι, αλλά αρκεί αυτό;

Υπάρχει μια πολύ μεγάλη συζήτηση παγκοσμίως για το πώς πρέπει να αμείβονται οι δάσκαλοι και οι καθηγητές στα σχολεία, αν δηλαδή πρέπει να υπάρχει και υλική ανταμοιβή για τους καλύτερους δασκάλους.

Τρία είναι τα βασικά επιχειρήματα που υποστηρίζουν ότι η μισθολογική εξέλιξη πρέπει να σχετίζεται μόνο με τα χρόνια σπουδών και εμπειρίας κάθε δασκάλου, και καθόλου με την απόδοσή τους (όλες οι σχετικές έρευνες, βέβαια, έχουν δείξει ότι τα χρόνια σπουδών και εμπειρίας ελάχιστα επηρεάζουν την απόδοση των δασκάλων).

Το πρώτο επιχείρημα έχει να κάνει με τα φαινόμενα που παρατηρήθηκαν στις ΗΠΑ, όπου καθηγητές συνελήφθησαν να παραποιούν αποτελέσματα μαθητών τους ώστε να πιάσουν υψηλότερους βαθμούς, με στόχο οι ίδιοι οι καθηγητές να πάρουν τα οικονομικά μπόνους για τις υψηλές επιδόσεις των μαθητών τους. Οι καθηγητές αντιμετωπίζουν ο καθένας βάσει των κατηγοριών περίπου είκοσι χρόνια φυλακή. Λέει, δηλαδή, το επιχείρημα αυτό ότι πιθανόν να πολλαπλασιαστούν τέτοια φαινόμενα.

Το δεύτερο έχει να κάνει με τις αντιπάθειες που θα δημιουργηθούν μεταξύ των δασκάλων/καθηγητών μέσα στο σχολείο, αφού κάποιοι θα νιώθουν είτε αδικημένοι είτε κομπλεξικά απέναντι σε εκείνους με τους υψηλότερους μισθούς.

Και το τρίτο έχει να κάνει με το ότι όσοι γίνονται δάσκαλοι και καθηγητές το κάνουν επειδή το νιώθουν ως λειτούργημα, επειδή νιώθουν δικαίωση και χαρά βλέποντας την αγάπη και τον σεβασμό από τους μαθητές τους – οπότε η οικονομική επιβράβευση κάποιων λίγων μέσα σε ένα σχολείο δεν προσφέρει στ’ αλήθεια κάτι πέρα από προβλήματα όπως τα παραπάνω.

Ισχύουν όμως τα παραπάνω επιχειρήματα; Ας τα δούμε ένα προς ένα.

Απατεώνες πάντα θα υπάρχουν, σε όλα τα επαγγέλματα – και η δουλειά της πολιτείας είναι να τους ανακαλύπτει και να τους τιμωρεί. Η ύπαρξη των απατεώνων σημαίνει πως πρέπει σε κάθε επάγγελμα να υπάρχει ένας μισθός για όλους, είτε είναι καταπληκτικοί σε αυτό που κάνουν είτε είναι μαύρα χάλια; Ποια αίσθηση δικαιοσύνης αντιπροσωπεύει αυτή η λογική;

Όσον αφορά στις αντιπάθειες ανάμεσα στους δασκάλους και στους καθηγητές στο ίδιο σχολείο θα ήθελα να σας πω ότι: α) αντιπάθειες υπάρχουν και χωρίς μισθολογικές διαφορές, και β) αν η τσατίλα των πιο μέτριων αρκεί για να μην επιβραβεύονται οι καλύτεροι, τότε ο πλανήτης θα βαδίσει με απόλυτη σιγουριά προς την καταστροφή.

Όσο για το τρίτο επιχείρημα, βεβαίως η πλειοψηφία των δασκάλων γουστάρουν πολύ την ηθική καταξίωση στα μάτια των μαθητών τους. Αλλά οι δάσκαλοι που ζουν και αναπνέουν μόνο γι’ αυτό, που δεν τους αφορά η αναγνώριση της δουλειάς τους και με οικονομικά μπόνους, ανήκουν χονδρικά σε δύο ηλικιακές ομάδες: τους κάτω των 30, που μόλις ξεκινούν, δεν έχουν υποχρεώσεις και κοιτούν ιδεαλιστικά και μόνο την δουλειά τους, και στους άνω των 67, που έχουν βγει στην σύνταξη. Όλοι οι υπόλοιποι, ειδικά όσο απομακρύνονται από την ηλικία των 30, έχουν άπειρες προσωπικές και οικογενειακές υποχρεώσεις, δυσεπίλυτα προβλήματα εντός και εκτός δουλειάς. Οτιδήποτε τους χαρίσει ένα επιπλέον κίνητρο για να δουλεύουν με περισσότερη όρεξη είναι γι’ αυτούς καλοδεχούμενο.

Στα οικονομικά υπάρχει ένας όρος που ονομάζεται “adverse selection” (πρόβλημα δυσμενούς επιλογής). Αναφέρεται στις περιπτώσεις όπου κάποιος προσλαμβάνει τον λάθος άνθρωπο για μια δουλειά, είτε εξαιτίας της ανικανότητάς του να επιλέξει σωστά, είτε λόγω άγνοιας κρίσιμων στοιχείων (τα οποία γνωρίζει εκείνος που θα προσληφθεί αλλά τα κρύβει). Αν όλοι οι δάσκαλοι πληρώνονται το ίδιο ανεξαρτήτως απόδοσης και οι πιο ταλαντούχοι το γνωρίζουν αυτό, οι περισσότεροι θα προτιμήσουν να κάνουν μια άλλη δουλειά όπου η εξαιρετική τους απόδοση θα οδηγεί σε μεγαλύτερη ανταμοιβή. Δεν έχουν κίνητρο να μείνουν στο δημόσιο σχολείο. Αντίθετα, οι λιγότεροι ικανοί θα προτιμήσουν να κυνηγήσουν τις θέσεις στα δημόσια σχολεία, αφού δεν θέλουν να κρίνονται βάσει απόδοσης.

Βέβαια, όλα αυτά ισχύουν σε «κανονικές» χώρες. Στην Ελλάδα το έχουμε λύσει το πρόβλημα: είναι τόσο χαμηλοί οι μισθοί παντού και τόσο λίγες οι δουλειές όπου η εξαιρετική απόδοση οδηγεί σε αντίστοιχη ανταμοιβή, ώστε κανείς δεν έχει οικονομικό κίνητρο να ξεχωρίσει.

Υπάρχει ένας άλλος όρος γι’ αυτό το φαινόμενο. Το λένε «ισοπέδωση προς τα κάτω».

Έχει παλέψει πολύς κόσμος για να το πετύχει, σε διαφορετικούς τομείς της ζωής, τις τελευταίες δεκαετίες στην χώρα. Και ο αγώνας δικαιώθηκε.